ENGEL OLAN ENGELİM DEĞİL Kİ

1- Giriş

Toplumda var olabilmek ancak kendimizi ifade edebilmekle mümkündür. Aynı dili konuşamıyorsak bir yere kadar beden diliyle anlaşabiliriz. Örneğin işitme engellilerle iletişim kurabilmek ve onlara yardımcı olabilmek için işaret dilini bilmeliyiz. Yaşadığımız, çalıştığımız, dinlendiğimiz, eğitim gördüğümüz, sosyal faaliyetlerimizi sürdürdüğümüz alanlar, toplumda var olan görme, işitme ve bedensel engele sahip olan her birey düşünülerek yapılandırılmalıdır. 

2- Yaşamı kolaylaştırmak için neler yapılabilir? 

Çeşitli engel sahibi bireylerin yaşamını kolaylaştırmak için; yaşadığı ev, sokak, mahalle, okul, şehir, levhalar, yollar, kaldırımlar, kamu binaları, park ve bahçeler, ulaşım araçlarının tasarımı büyük önem arz etmektedir. Kişinin sahip olduğu engele bir de toplum içinde var olan engellerin eklenmesi toplumla bütünleşmesini zorlaştırır. Bu zorluklar zincirleme birçok soruna yol açar. Okul öncesi, okul ve sonrası olmak üzere her dönem çeşitli sorunlarla uğraşmak zorunda kalır. Ayrıca eğitim materyallerinin engellilerin gereksinmelerini karşılayabilecek seviyede olmalısı önemlidir. 

Tüm bu fark edilmeyen sorunlar dezavantajlı bireylerin toplumdan kopmasına, sosyal hayattan kendisini dışlanmış hissetmesine, içe kapanmasına yol açar. Çünkü toplum yaşamına sınırlı bir şekilde katılabilmekte, kendi yaşamını dahi idame ederken çok zorlanmaktadır. Bu gibi durumlar bireyin mutsuzluğuna neden olur. 

3- Mevzuat

     3.1. Konuyla ilgili Mevzuat Hükümleri:

01.07.2005 tarihinde kabul edilen ve son olarak 06.02.2014 tarihinde yapılan değişiklik ile 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun, engellilerin eğitim almaları ile ilgili 15. Maddesi şöyledir; “Madde 15- (Değişiklik:6/2/2014 - 60518/73 md.) 

Hiç bir gerekçeyle engelli bireylerin eğitim alması engellenemez. Engelliler, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, yaşadıkları çevrede bütünleştirilmiş oranlarda, eşitlik temelinde, hayat boyu eğitim imkanından ayrımcılık yapılmaksızın yararlandırılır. Genel eğitim sistemi içinde engellilerin her seviyede eğitim almasını sağlayacak bütünleştirici planlamalara yer verilir. Örgün eğitim programlarına farklı nedenlerle geç başlamış engellilerin bu eğitime dahil edilmesi için gerekli tedbirler alınır. Üniversite öğrencilerinden engelli olanların öğrenime etkin katılımlarını sağlamak amacıyla Yükseköğretim Kurulu koordinasyonunda, yükseköğretim kurumları bünyesinde, engellilere uygun araç- gereç ve ders materyallerinin, uygun eğitim, araştırma ve barınma ortamlarının temini ile eğitim süreçlerinde yaşadıkları sorunların çözümü gibi konularda çalışma yapmak üzere Engelliler Danışma ve Koordinasyon Merkezleri kurulur. 

Engelliler Danışma ve Koordinasyon Merkezinin çalışma usul ve esasları Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Yüksek Öğretim Kurulunca müştereken çıkarılan yönetmelikle belirlenir. İşitme engellilerin eğitim ve iletişimlerinin sağlanması amacıyla Türk işaret dili sistemi oluşturulur. Bu sistemin oluşturulmasına, geliştirilmesine ve uygulanmasına yönelik çalışmaların esas ve usulleri Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının koordinatörlüğünde, Milli Eğitim Bakanlığı ve Türk Dil Kurumu Başkanlığınca müştereken çıkarılan yönetmelikle belirlenir. 

Engellilerin her türlü eğitim, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kabartma yazılı, sesli, elektronik kitap; alt yazılı, işaret dili tercümeli ve sesli betimlemeli film ve benzeri materyal temin edilmesine ilişkin gerekli işlemler Milli Eğitim Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca yürütülür.” Şeklindedir.

     3.2. -Engelli Kimlik Kartı:

19.07.2008 tarihli ve 26941 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Engelliler Veri Tabanı Oluşturulmasına ve Engellilere Kimlik Kartı Verilmesine Dair Yönetmelik” gereği engellilere tanınan hak ve hizmetlerden yararlanmada kullanılmak üzere engelli kişilere verilen kimlik kartıdır. Engelli kimlik kartı Valilikler (İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri) tarafından düzenlenmektedir.

    3.3-Engelli Bireylere Uygulanan İndirimler ve Oranları: 

1. Bazı belediyeler, belediye meclislerinde alınan kararlar doğrultusunda engelli bireyleri şehir içi otobüs, vapur, su vb. hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli faydalandırmaktadır. Bu hizmetlerinden faydalanmak için belediyenin ilgili birimine müracaat edilmesi gerekmektedir.

2. Şehirlerarası yolcu otobüslerinde, Karayolları Taşıma Yönetmeliğinin 57. maddesinin 11. fıkrası gereği; % 40 oranında engelli olduğunu belgeleyen kişiler için bilet ücreti, geçerli ücret tarifesi üzerinden % 30 indirimli düzenlenmektedir.

3. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları tarafından engellilere yapılan indirim, % 40 ve üzeri oranda engeli olan yolcunun sadece kendisi, engel oranı % 50 ve üzeri olan ağır engelli yolcunun kendisi ve varsa beraberindeki refakatçisi ana hat yolcu trenlerinde % 50 indirimli olarak seyahat edeceklerdir. Söz konusu indirimden yararlanmak isteyenlerin “Engellilik Ölçütü, Sınıflandırılması ve Engellilere verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik”e uygun olarak alınmış sağlık kurulu raporu, engelli kimlik kartı veya (Engelli nüfus cüzdanında yer alanlar için) nüfus cüzdanını ibraz etmeleri gerekmektedir.

4. Türk Hava Yolları, % 40 ve üzeri oranda engelli olan yolculara, uygulanabilir ücretler üzerinden tüm iç ve dış hatlarda % 25 indirim sağlamaktadır. İndirimden faydalanmak isteyen % 40 ve üzeri oranda engeli olan kişilerin, engelli kimlik kartı veya sağlık kurulu raporu veya ‘’Engelli’’ ibaresi bulunan nüfus cüzdanlarını ibraz etmeleri gerekmektedir. Ayrıca, ‘refakatçi ile seyahat etmelidir’ ibaresi bulunan doktor raporunun ibraz edilmesi halinde, engelli yolcu ile aynı seferde seyahat edecek bir refakatçisine tüm iç ve dış hatlarda uygulanabilir ücretler üzerinden % 25 oranında indirim sağlanmaktadır.

5. İstanbul Şehir Hatları İşletmesi tarafından, kimliklerini ibraz etmek suretiyle engelliler, 60 yaş ve üzeri olan vatandaşlar, gaziler, şehit ve gazilerin dul ve yetimlerine akbilli hatlarda ücretsiz seyahat etme imkanı sağlanmaktadır. Ağır engelli vatandaşların kartlarında “Refakatçi” ibaresi bulunan kişilerin yanlarındaki refakatçiler de ücretsiz olarak seyahat etmektedir. Biletli hatlarda eğer indirimli tarife var ise, indirimli bilet ile seyahat edebilmektedirler.İstanbul Deniz Otobüsleri İşletmesi tarafından, bedensel engelliler, % 40 ve üzeri oranda engeli olan ve nüfus cüzdanında engellilik bilgisi yazılmış olan engelli kişilere; bilgisayardan bilet kesilen dış hatlarda indirimli, İETT'den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimli tarifeden yararlanmaktadır. Malul vatandaşlar ile 2022 sayılı kanuna göre maaş alan 65 yaşını doldurmuş, bakıma muhtaç malul durumdaki kişiler; durumlarını belgelemek kaydıyla dış hatlarda indirimli, İETT’den alacakları ücretsiz seyahat kartları üzerine taktıracakları indirimli akbillerini kullanmak suretiyle akbilli hatlarda indirimden yararlanmaktadır.

6. Müze ve ören yerlerine, engelliler ile bir refakatçisi, gaziler, şehitler ve bunların eş ve çocukları, 65 yaş ve üstü Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları kimliklerini ibraz etmek suretiyle ücretsiz biletle girmektedirler.

7. Engelliler, harp malulü ve gaziler ile bunların eşleri, çocukları ve anne- babalarından, kimliklerini ibraz etmek suretiyle milli parklar, tabiatı koruma alanları ve tabiat parklarına girişte ücret alınmamaktadır.

8. GSM operatörleri, engelli kişilere özel tarifeler uygulamaktadır.

      4-Türkiye İstatistik Kurumunun 2010 verilerine göre oranlar:

      4.1. Engellilik oranları:

 Görme engelliler ……… % 8,4

 İşitme engelliler ………. % 5,9 

Dil ve konuşma engelli………….   % 0,2

Ortopedik engelli ………………..     % 8,8 

Zihinsel engelli ………………..   % 29,2

Ruhsal ve duygusal engelliler…      % 3,9

Türeyen hastalıklar …. …………   % 25,6

Çoklu engel grubu ……………….   % 18,0

     4.2. % 20 - % 39 engel oranlarına göre:

Görme engelli …………………..  % 28

İşitme engelli ……………………  % 16,6

Dil ve konuşma engelli…………..  % 52,3

Ortopedik engelli …………………  % 33,8

Zihinsel engelli ……………………  % 6,7 

Ruhsal ve duygusal engelliler …..  % 12,3

Süreğen hastalıklar ………………  % 17

Çoklu engel grubu………………..  % 10

     4.3. % 40 ve % 69 engel oranlarına göre:

Görme engelliler……………. % 28, 

İşitme engelliler …………….. % 78,

Dil ve konuşma engelliler…..  % 37,

Ortopedik engelliler ………… % 49

Zihinsel engelliler…………… % 43,

Ruhsal ve duygusal engelliler…  % 25,

Süreğen hastalık …………… % 40,

Çoklu engel grubu…………….. % 39.

     4.4. % 70 ve üstü engel oranlarına göre:

Görme engelli………………  % 43,

İşitme engelli……………….  % 4,6,

Dil ve konuşma engelli…….  % 10,

Ortopedik engelli……………  % 16, 

Zihinsel engelli ……………  % 50, 

Duygusal engelli…………..  % 61, 

Türeyen hastalık…….. …..  % 43, 

Çoklu engel grubu……………  % 49.

      4.5. Yaş gruplarına göre dağılım:

0-6 yaş:  % 4,9,

7-14 yaş:  % 16,2,

15-24 yaş:  % 17,2,

25-44 yaş:  % 27,7,

45-64 yaş:  % 18,9, 

65 ve üstü  % 15,2 dir.

Engellilerin % 41’i okur yazar değil, okuma yazma bilenler % 18, ilkokul mezunu % 22, ortaokul % 10 lise ve üstü % 7.

      5.-Sonuç:

Engelliler engelsizler ile iletişim kurabilmek için çaba harcıyor. Fakat engelsizlerin duyarsızlığı nedeniyle bu çaba karşılıksız kalıyor. Bu durum engellilerin istihdam, eğitim, sağlık, sosyalleşme, ifade ve düşünce özgürlüğü gibi en temel insan haklarına ulaşmayı zorlaştırıyor. 

Toplumların refahı, ancak tüm bireylerin mutlu ve sosyal fayda sahibi olmasıyla mümkündür. 

Kaynakça:

1-Anayasa

3- İşitme, Konuşma ve Görme Sorunları Olan Çocukların Eğitimi Prof. Dr. Ümran TÜFEKÇİOĞLU 

4-Karaarslan Erkan, Engelli Hakları BEKAD Yayınla